SZABLA HUSARSKA /ZARYS/

dr Zbigniew Sawicki

Szabla w tradycji polskiej ma swoje trwałe miejsce stanowiąc symbol naszego męstwa, wiary i walki o wolność i niepodległość. Janusz Wielhorski tak o niej pisał:

W Polsce od wieków królowała szabla, stając się nieodzowną częścią kostiumu narodowego (…) Posiadał też ją każdy – od chudopachołka po magnaterię (…) Kochano się powszechnie w tej broni, doprowadzając do perfekcji tak jej wygląd zewnętrzny, artystyczność wykonania, jak i wszelkie zalety użyteczności (…) Szabla dosięgła szczytu chwały, gdy znalazła się w tekście naszego hymnu narodowego, boć przecież …”co nam obca przemoc wzięła, szablą odbierzemy”.

Szczególne miejsce w tej tradycji zajmuje polska szabla bojowa zwana husarską i sztuka walki tą bronią zwaną „sztuka krzyżową”. Sama szabla jak i szermierka z jej użyciem stanowią element całości jaką jest niewątpliwie polska szermierka szablowa, która swymi korzeniami sięga czasów rycerskich, a zwłaszcza zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem. Jej „koniec” upatrywałbym wraz z upadkiem powstania styczniowym 1864 r., chociaż pewne jej pozostałości były jeszcze pielęgnowane w okresie późniejszym, zwłaszcza w wojsku, gdzie polska szabla miała swój okres praktycznego użycia w walce, jednak po roku 1918 wartość bojowa szabli zaczyna tracić na znaczeniu przyjmując bardziej charakter symboliczny oparty na sentymentaliźmie narodowym do polskich tradycji tej broni niż jej praktycznym użyciu w boju.

We wszystkich typach szabel, szabla husarska była wyjątkowym wytworem czysto polskiej techniki myśli konstrukcyjnej opracowanej na potrzeby wymogów ówczesnego pola walki i toczonych wojen. Szable typu karabelowego czy szable typu węgierskiego nie spełniały wymagań jakie stawiali im polscy husarze, stąd powstała konieczność stworzenia nowego – bojowego wzoru szabli, która umożliwiłaby zastosowanie technik szermierczych dających przewagę na polu walki i w toczonych wówczas bezpośrednich (indywidualnych pojedynkach – zwłaszcza konnych) z każdym przeciwnikiem zagrażającym Polsce i światu chrześcijańskiemu.

Szabla ta, jak i szermierka tą bronią nie powstały nagle ale w drodze pewnej ewolucji zdobywanych doświadczeń i wiedzy zapoczątkowanych jeszcze w XV w. U podstaw powstania szabli husarskiej i staropolskiej szermierki tą bronią (podobnie jak i całej wojskowości polskiej) leżały różnorakie czynniki, do których należy zaliczyć czynnik geograficzny, czyli nasze położenie w Europie, czynnik historyczny, polityczny, gospodarczy i ustrojowy, a także kulturowy oraz niezwykle ważny czynnik samego charakteru i ducha narodu polskiego.

Kiedy w wieku XVI okazało się, że szabla stała się bronią znakomicie nadająca się do walki z konia, a jej skuteczność okazał się znacznie większa niż miecza wiadomo było, że będzie to broń idealna dla Polaka. Wybranie szabli jako etatowej broni (obok kopii) przez polską husarię nadało jej nowy kierunek rozwoju. Przyjęto wówczas wzór szabli węgierskiej, który szybko okazał się niewystarczający do walki z tak  różnorodnym przeciwnikiem jakim wówczas walczyli Polacy.

Prace nad poprawieniem konstrukcji bojowej szabli węgierskiej i jej przydatności w walce zaczęły się już na początku XVI w. Pisze o tym Marek Plewczyński:

Poszukując broni siecznej, która poradzi „wszystkim”, a zwłaszcza Turkom i Tatarom, polscy dowódcy, z marszałkiem dworu kardynała Fryderyka  Jagiellończyka Andrzejem Kościeleckim i hetmanem polnym koronnym Stanisławem z Chodcza na czele, jesienią 1501 r. założyli zapewne, że to właśnie węgierska szabla husarska będzie najskuteczniejsza w walce wręcz z każdym ówczesnym przeciwnikiem. Jej przydatność bojowa została najpierw dowiedziona w walkach toczonych przez polskie chorągwie husarskie w latach 1502-1504 z jazdą moskiewską, krymską i mołdawską. Doświadczenia rotmistrzów potocznych: Piotra Oleskiego oraz Jerzego i Szczęsnego Strusiów, a także rotmistrzów nadwornych, jak chociażby Jana Wapowskiego, potwierdziły w praktyce skuteczność tej broni w trakcie zwycięskich starć pod Pacanowem we wrześniu 1502 r., pod Bobrujskiem w listopadzie tego roku, pod Witebskiem i Smoleńskiem w październiku i listopadzie 1502 r. czy też pod Zinkowem w grudniu 1504 r.

Sama szabla husarska jaką dziś znamy pojawiła się w pierwszej połowie XVII w. gdzieś pomiędzy 1626-1630 r. Wraz z szablą pojawiła się staropolska szermierka tą bronią, którą powszechnie nazywa się „sztuka krzyżową”. Szabla ta była szablą czysto bojową, stąd nie spotyka się jej na obrazach i malowidłach, służyła bowiem do boju, a jej prosty wygląd (żelazo i skóra) nie pasował do prezentowania jej na obrazach przy boku możnych, którzy woleli prezentować swoje wizerunki z szablami i bronią w bogatej oprawie podkreślającej ich pozycję i zamożność.

Na przestrzeni wieków (XVII-XIX) szabla ta przechodziła liczne przeobrażenia, a na jej doskonałej konstrukcji wzorowano inne szable bojowe, jednak nie osiągnięto już tak wielkich walorów szermierczych jakimi dysponowała szabla polskiej husarii. To m.in. z tych powodów, są osoby, które uważają szable husarską za najlepszą białą broń w dziejach, której dorównać mógł jedynie samurajski miecz (szabla).

Osobiście uważam, że szabla husarska jest bronią o lepszych walorach szermierczych niż japoński miecz (szabla) choćby z tego faktu, że wartość bojowa szabli była sprawdzona w walce na znacznie większym obszarze wojen i ze znacznie bardziej zróżnicowanym przeciwnikiem.

Ten kierunek rozstrzygnięcia tych twierdzeń czeka na swój czas i na właściwych ludzi.
 Wierzymy, że czas taki nadejdzie.